Karbon Nötr ve Karbon Piyasaları

05.10.2025 

Kevser Işık

Karbon Nötr ve Karbon Piyasaları: Kavramlar, Politikalar ve Türkiye Perspektifi

Özet

Karbon nötrlük, atmosfere salınan karbon miktarının karbon yutakları veya diğer mekanizmalar aracılığıyla dengelenmesini ifade eder. Bu kavram net sıfır emisyon veya sıfır karbon ile karıştırılmamalıdır. Küresel çapta iklim değişikliği ile mücadele kapsamında BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) ve Paris Anlaşması gibi uluslararası girişimler karbon nötrlüğünü hedeflemektedir. Karbon piyasaları ise, bu hedefe ulaşmak için ekonomik araçlar sunan özel finansal piyasalardır.

1. Karbon Nötr Kavramı

Karbon nötrlük, atmosfere salınan karbon emisyonunun, karbon yutakları (örneğin ormanlar) veya diğer dengeleme yöntemleri aracılığıyla eşitlenmesi anlamına gelir (Oceancervicess NOAA, 2022).

1.1 Kavramsal Ayrımlar

• Net sıfır emisyon: İnsan faaliyetleri sonucu salınan sera gazlarının yine insan faaliyetleri ile geri alınması.

• Sıfır karbon: Dünya üzerindeki toplam karbon miktarını ifade etmez; karbonun atmosfer ve yeryüzü arasındaki döngüsünü tanımlar.

1.2 Uluslararası Çerçeve

• UNFCCC (1992/1994): Sera gazı emisyonlarını azaltmayı ve iklim değişikliğini sınırlamayı amaçlar.

• Kyoto Protokolü (2005): Ülkelerin sera gazı emisyonlarını %5 azaltması hedeflenmiş ve küresel ısınmanın 1,5°C altında tutulması amaçlanmıştır.

• Paris Anlaşması (2015): Karbon nötrlüğü somut hedefler hâline getirmiş ve ülkelerin eylem planları hazırlamasını zorunlu kılmıştır. 130'dan fazla ülke 2050 yılına kadar karbon nötr olmayı hedeflemektedir (Dong vd., 2022).

1.3 Türkiye ve Avrupa Birliği Perspektifi

• Avrupa Birliği: 2050 yılına kadar karbon nötr olmayı hedefleyen Yeşil Mutabakat planını uygulamaktadır. Bu plan, sadece AB ülkelerini değil, AB ile ticari ilişkide olan tüm ülkeleri de etkiler.

• Türkiye: Paris Anlaşması kapsamında 2053 yılına kadar karbon nötr olmayı hedeflemektedir. Yenilenebilir enerjiye geçiş, elektrikli araç teşvikleri ve karbon yakalama teknolojileri sürecin temel unsurlarıdır.

1.4 Karbon Nötr Olmanın Faydaları

• Küresel ısınmanın yavaşlaması

• Biyoçeşitliliğin korunması

• Yeni iş alanlarının oluşması ve ekonomik bağımsızlık

• Enerji ithalatının azalması

2. Karbon Piyasaları

Karbon piyasaları, karbon kredilerinin alınıp satılabildiği özel finansal piyasalardır. Karbon kredileri, belirli miktarda CO₂ salımı yapma hakkını temsil eder ve net sıfır hedeflerine yönlendirici ekonomik araçlar sunar.

2.1 Örnek Karbon Piyasaları

1. Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi (EU ETS, 2005)
   Enerji, imalat ve havacılık sektörlerini kapsar; fazla izinler diğer firmalara satılabilir (Investopedia, 2024).

2. Çin Ulusal Karbon Piyasası (China ETS, 2021)
   Başlangıçta elektrik üretim sektörünü kapsar; belirlenen karbon sınırını aşan şirketler kredi satın almak zorundadır.

3. Kaliforniya ve Washington Eyalet Karbon Piyasaları (ABD)
   Eyalet bazlı sistemlerde karbon salım sınırları belirlenir ve izinler alınıp satılabilir.

4. Güney Kore Emisyon Ticaret Sistemi (K-ETS, 2015)
   Enerji, çelik, çimento ve petrokimya sektörlerini kapsar.

5. Yeni Zelanda Emisyon Ticaret Sistemi (NZ ETS)
   Dünyadaki en eski ulusal karbon piyasalarından biri olup, orman, enerji ve ulaşım sektörlerini içerir.

6. Kanada Québec Karbon Piyasası
   "Cap and trade" sistemi ile çalışır; fazla emisyon yapanlar izin satın almak zorundadır.

7. Gönüllü Karbon Piyasaları
   Şirketler ve bireyler yasal zorunluluk olmadan karbon kredisi alabilir; örneğin, havayolu şirketleri uçuş kaynaklı emisyonları dengelemek için ağaç dikim projelerine yatırım yapabilir (Investopedia, 2024).

3. Türkiye'nin Öncelikleri ve Uygulama Alanları

Türkiye, karbon nötrlüğü hedeflerine ulaşmak için:

• Yenilenebilir enerji kaynaklarına geçişi hızlandırmalı

• Elektrikli araç ve sürdürülebilir ulaşımı teşvik etmeli

• Fosil yakıt kullanımını azaltmalı

• Karbon yakalama ve depolama sistemlerini yaygınlaştırmalı

• Karbon piyasalarına entegrasyon ve devlet teşvikleri ile ekonomik araçları kullanmalıdır